РЕФОРМУВАННЯ ШКІЛЬНОЇ ОСВІТИ В УСРР У РАННІЙ РАДЯНСЬКИЙ ПЕРІОД (1919–1931): ІСТОРІОГРАФІЯ ТА ДЖЕРЕЛА ДОСЛІДЖЕННЯ
DOI:
https://doi.org/10.31499/2307-4833.1.2019.184998Ключові слова:
Реформування шкільної освіти, радянська Україна, педагогічна історіографія, педагогічне джерелознавство, історія освіти.Анотація
Стаття містить інформацію про організаційно-змістові основи реформування шкільної освіти в Укра-їні в ранній радянський період (1919–1931) і бібліографічний список історіографії й джерел із зазначеної про-блеми. Представлений бібліографічний список, що відображає поступ педагогічної думки від фальсифікацій освітніх явищ і феноменів у рамках комуністичного тоталітарного режиму до переосмислення праць і доку-ментів щодо розвитку радянської освіти крізь призму національної історії, стане в пригоді дослідникам історії освіти та педагогіки, а також усім учасникам нинішнього реформаторського процесу освітнього простору.Посилання
Avdiienko, M. O. (1927). Narodna osvita na Ukraini. Kharkiv: TsSU [in Ukrainian].
Avdiienko, M. O. (1928). Narodna osvita na Ukraini v Radianska osvita 1927–1928 r., 10, 15–26 [in Ukrainian].
Adamenko, O. (2012). Chasopys «Prosvesh-chenye Donbassa (Radianska shkola)» yak dzerkalo problem osvity 20-kh rokiv ХХ stolit-tia. Istoryko-pedahohichnyi almanakh, Issue 2, 109–113 [in Ukrainian].
Albershtein, Yastrzhembskyi V. (1929). Systema narodnoi osvity. [B. m.]: DVU [in Ukrainian].
Antoniuk, T. (2004). Poshuky shliakhiv rozvytku osvity v Ukraini u 20-kh rokakh ХХ st. Ridna shkola, 4, 45–47 [in Ukrainian].
Areshonkov, V. (2012). Transformatsiia zmistu shkilnoi suspilstvoznavchoi osvity v Ukraini na pochatku 20-kh rr. ХХ st.: uroky dlia sohoden-nia. Molod i rynok, 3, 91–95 [in Ukrainian].
Bahno, Yu. (2003). Analiz prohram formalnykh znan dlia I Kontsentru trudovoi shkoly Ukrainy (20-ti roky ХХ st.). Naukovyi visnyk Chernivetsko-ho universytetu. Seriia: Pedahohika ta psykholohiia. Chernivtsi, Issue 176, 8–13 [in Ukrainian].
Berezivska, L. D. (2011). Periodyzatsiia refor-muvannia shkilnoi osvity v Ukraini za radi-anskoi doby (1919–1991). Istoryko-pedahohichnyi almanakh, 1, 44–48 [in Ukrainian].
Berezivska, L. D. (2007). Prykhovana reforma shkilnoi osvity v URSR: prychyny, napriamy, naslidky (30-ti roky ХХ st.). Visnyk Zhytomyr-skoho derzhavnoho universytetu imeni Ivana Franka, Issue 36, 52–57 [in Ukrainian].
Berezivska, L. D. (2007). Realizatsiia ukrainskoi radianskoi modeli shkilnoi osvity v USRR u konteksti borotby osvitian proty yii unifikatsii (1927–1930). Ridna shkola, 5, 67–71 [in Ukrainian].
Berezivska, L. D. (2007). Reforma vnutrishnoho zmistu shkoly v USRR 1924–1927 rr. u konteksti suspilno-politychnykh ta sotsialno-ekonomich-nykh determinant. Zbirnyk naukovykh prats Khersonskoho derzhavnoho universytetu. Seriia «Pedahohichni nauky». Kherson, Issue 45, 37–43 [in Ukrainian].
Berezivska, L. D. (2006). Reforma shkilnoi osvity: kontseptsii Ministerstva narodnoi osvity UNR ta Narkomosu USRR (1919–1920). Visnyk Luhanskoho natsionalnoho pedahohichnoho univer-sytetu imeni Tarasa Shevchenka. Seriia: Pedaho-hichni nauky. Luhansk, 19, ch. 1, 99–107 [in Ukrainian].
Berezivska, L. D. (2011). Reformy shkilnoi osvity v Ukraini u ХХ stolitti: dokumenty, ma-terialy i komentari: navch. posib. dlia studentiv vyshch. navch. zakl. Luhansk: DZ «LNU im. Tarasa Shevchenka» [in Ukrainian].
Berezivska, L. D. (2008). Reformuvannia shkilnoi osvity v Ukraini u ХХ stolitti. Kyiv: Bohdanova A. M. [in Ukrainian].
Reformuvannia shkilnoi osvity v Ukraini u ХХ st.: istoriohrafiia pytannia. (2009). Istoryko-pedahohichnyi almanakh, 1, 15–28 [in Ukrainian].
Berezivska, L. D. (2007). Rozrobka Narkomosom URSR systemy shkilnoi osvity ta yii aprobatsiia v konteksti sotsialno-ekonomichnykh ta suspilno-politychnykh determinant (1920–1924). Istoryko-pedahohichnyi almanakh, 1, 9–19 [in Ukrainian].
Bondar, A. D. (1968). Rozvytok suspilnoho vykhovannia v Ukrainskii RSR (1917–1967). Kyiv: Vyd-vo Kyiv. un-tu [in Ukrainian].
Borysov, V. L. (2003). Stanovlennia ta rozvytok zahalnoosvitnoi shkoly v Ukraini 1920–1933 rr. Candidate’s thesis. Dnipropetrovsk [in Ukrainian].
Bubnov, A. S. (1930). Pro systemu narodnoi osvity. Kharkiv: Robitnyk osvity [in Ukrainian].
Bulavina, S. (2013). Pravovi osnovy diialnosti ukrainskykh hromadskykh kulturno-osvitnikh orhanizatsii ta tovarystv Volyni u 20–30 rokakh ХХ st. Istoryko-pravovyi chasopys, 2, 23–29 [in Ukrainian].
Burhanskyi, N. (1931). Novi prohramy politekhnichnoi shkoly. Komunistychna osvita, 10/12, 47–49 [in Ukrainian].
Vasylchuk, H. M. (2010). Stanovlennia ta funktsionuvannia radianskoi systemy osvity v URSR 1920–30-kh rr.: do istoriohrafii problemy. Naukovi zapysky. Seriia: Istoriia. Vinnytsia, Is-sue 18, 355–362 [in Ukrainian].
Vaskovych, H. (1996). Shkilnytstvo v Ukraini (1905–1920 rr.). Kyiv: Mandrivets [in Ukrainian].
Vidchyt Narodnoho komisariatu osvity VI Vseukrainskomu z’izdovi Rad. (1921). Kharkiv: Nar. komisariat osvity USRR [in Ukrainian].
Vtoroe Vseukrainskoe soveshhanie po prosve-shheniju (17–25 avgusta 1920): protokoly plenarnih zasedanij, tezisy i rezoljucii. (1920). Har'kov: Vseukr. gos. sud [in Russian].
Havrylenko, T. L. (2014). Retrospektyvnyi analiz diialnosti pidhotovchykh klasiv yak formy peredshkilnoi osvity v Ukraini u radiansku dobu (20-ti – 80-ti rr. ХХ st.). Visnyk Chernihivskoho natsionalnoho pedahohichnoho uni-versytetu. Seriia: Pedahohichni nauky. Chernihiv, Issue 122, 45–51 [in Ukrainian].
Havrylenko, T. L. (2012). Tendentsii rozvytku pochatkovoi osvity v USRR u 1920-kh rokakh. Istoryko-pedahohichnyi almanakh, Issue 2, 133–136 [in Ukrainian].
Hleizer, M. A. (1927). Zbirnyk chynnoho za-konodavstva USRR pro narodnu osvitu. Ya. P. Riappo (Ed.). Kharkiv: Yuryd. vyd-vo NKIu USRR [in Ukrainian].
Holysh, H. M. (2010). Rozvytok osvity ukrainskoho sela v period novoi ekonomichnoi polityky 1921–1929 rr. (na materialakh istorii Chapaievskoi (Bohushkovoslobidskoi) shkoly Zolotoniskoho raionu Cherkaskoi okruhy). Ukrainskyi selianyn. Cherkasy, Issue 12, 80–82 [in Ukrainian].
Hrynko, H. (1921). Sotsialne vykhovannia ditei. Poradnyk po sotsialnomu vykhovanniu ditei. Tsen-sotsvykh Narkomosvity USRR (Ed.). Kharkiv, Issue 1, 5–23 [in Ukrainian].
Hrytsenko, M. S. (1973). Istoriia pedahohiky. Kyiv: Vyshcha shk. [in Ukrainian].
Hrytsenko, M. S. (1966). Narysy z istorii shkoly v Ukrainskii RSR (1917–1965). Kyiv: Rad. shk. [in Ukrainian].
Hryshchenko, M. M. (1948). Rozvytok narodnoi osvity na Ukraini za roky radianskoi vlady. Kyiv: Rad shk. [in Ukrainian].
Hryshchenko, M. M. (1957). Sorok rokiv rozvytku radianskoi shkoly v Ukrainskii RSR. Rozvytok narodnoi osvity i pedahohichnoi nauky v Ukrainskii RSR, 1917–1957. Seriia: Pedahohika. Kyiv, Vol. 4, 5–135 [in Ukrainian].
Hupan, N. M. (2000). Vitchyzniana istoryko-pedahohichna nauka u 20-ti roky XX st. Pam’iat stolit, 4, 81–86 [in Ukrainian].
Hupan, N. M. (2002). Ukrainska istoriohrafiia istorii pedahohiky. Kyiv: A.P.N. [in Ukrainian].
Danylenko, V. M., Kasianov, H. V., Kulchytskyi, S. V. (1991). Stalinizm na Ukraini: 20–30-ti roky. Kyiv: Lybid [in Ukrainian].
Deklaratsiia Narkomosvity USRR pro sotsialne vykhovannia ditei (1.07.1920). (1921). Proletarska osvita. Vinnytsia, 1, 2–4 [in Ukrainian].
Sukhomlynska, O. V., Dichek, N. P., Berezivska, L. D. ta in. Dyferentsiiovanyi pidkhid v istorii ukrainskoi shkoly (kinets ХІХ – persha tretyna ХХ st.) (2013). Kyiv: Pedahohichna dumka [in Ukrainian].
Diialnist Narkomosvity USRR za 1924–1925 r. (1926). Kharkiv: Derzh. vyd-vo Ukrainy [in Ukrainian].
Doiar, L. V. (2005). Osvita USRR ta yii rol u de-natsionalizatsii ukrainskoho narodu (na mate-rialakh pershoi polovyny 20-kh rr. ХХ st.). Kyiv, Vol. 4, 275–280. URL: http://nndiuvi.org.ua/ images/book/4.pdf [in Ukrainian].
Edinaja trudovaja shkola. Polozhenie o Edinoj trudovoj shkole Rossijskoj Socialisticheskoj Federativnoj Sovetskoj Respubliki. (1918). Mos-kva: Izd-vo Vseros. CIK S.R.S.K.; Kiev: Asmut [in Russian].
Za zahalne navchannia: zbirnyk dyrektyv ta instruktsii. (1930). Kharkiv: Derzh. vyd-vo Ukrainy, Issue 1 [in Ukrainian].
Zatonskyi, V. P. (1935). Bilshe uvahy komuni-stychnomu vykhovanniu ditei. Komunistychna osvita, 45, 6–13 [in Ukrainian].
Zatonskyi, V. P. (1936). Usunuty khyby v shkoli. Komunistychna osvita, 1/2, 11–25 [in Ukrainian].
Zakharchenko, M. V. (2010). Osnovni tendentsii vyvchennia radianskymy istorykamy osvity na seli v Ukrainskii SRR v 20-kh rr. XX st. Ukrain-skyi selianyn. Cherkasy, Issue 12, 24–26 [in Ukrainian].
Zbirnyk dekretiv, postanov, nakaziv ta rozpori-adzhen po Narodnomu komisariatu osvity USRR. (1920). Kharkiv: Vseukr. derzh. vyd-vo, Issue 1–2 [in Ukrainian].
Zbirnyk dokumentiv u rozvytok postanovy TsK VKP(b) pro pochatkovu ta seredniu shkolu (1932). Yu. H. Cherchenko, O. M. Koshel (Eds.). Kharkiv: Radianska shkola [in Ukrainian].
Zbirnyk materialiv hubnarosvity Kyivshchyny za chas vid chervnia 1920 r. do sichnia 1921 r. (1921). Volodymyra Hadzinskoho, Mykhaila Kharytonesku, Marii Zaporozhets (Eds.). Kyiv: 10-a rad. druk [in Ukrainian].
Zelenskyi. (1928). Praktychno perehlianuty sys-temu. Vyrobnycha dumka: tyzhn. dod. do haz. «Narodnyi uchytel», 26 veres. (39), 3–5 [in Ukrainian].
Instruktsiia dlia hubernialnykh i povitovykh komisariv osvity dlia perevedennia v zhyttia nakazu Ministerstva osvity vid 30 sichnia 1919 r. shchodo vykladannia ukrainskoiu movoiu predmetiv u vyshchii, serednii i nyzhchii shkolakh, a takozh v shkolakh i na kursakh dlia doroslykh. (1919). Visnyk Ukrainskoi Narodnoi Respubliky, 20 lyp. (chyslo 21), 1 [in Ukrainian].
K. M. (1928). IV Vseukrainska narada po narodnii osviti (ohliad). Vyrobnycha dumka: tyzhnev. dod. do haz. «Narodnyi uchytel». 11 lyp. (23), 8–10 [in Ukrainian].
Kalabska, V. (2012). Suchasna otsinka antyrelihiinoi kompanii v osviti radianskoi Ukrainy (za materialamy pedahohichnoi periodyky 20-kh rokiv ХХ st.). Zbirnyk naukovykh prats Umanskoho derzhavnoho pedahohichnoho univer-sytetu. Uman, ch. 3, 96–102 [in Ukrainian].
Karpenko, O. (1931). Postanova TsK VKP(b) pro pochatkovu ta seredniu shkolu – boiova prohrama v borotbi za politekhnichnu shkolu. Komunistychna osvita, 9, 12–16 [in Ukrainian].
Kir’ianova, O. (2012). Suchasna vitchyzniana istoriohrafiia (2000 r. – 2011 r.) pro profesiinu diialnist ukrainskoi naukovo-pedahohichnoi intelihentsii v kulturno-osvitnikh protsesakh Radianskoi Ukrainy v 20–30-kh rr. XX st. Nau-kovi zapysky z ukrainskoi istorii. Pereiaslav-Khmelnytskyi, Issue 31, 176–182 [in Ukrainian].
Kovalenko, V. O. (1998). Osoblyvosti rozvytku systemy osvity v Ukraini v 20-ti roky XX st. Naukovi zapysky. Seriia: Psykholoho-pedahohichni nauky. Nizhyn, 79–86 [in Ukrainian].
Kovach, A. Y. (2013). Vysvitlennia istorii osvity u Pidkarpatskii Rusi periodu 1919–1938 rr. u radianskii istoriohrafii. Istoryko-pedahohichnyi almanakh, Issue 1, 59–65 [in Ukrainian].
Kovach, A. Y. (2014). Tsili ta zmist istorychnoi osvity v narodnykh shkolakh Pidkarpatskoi Rusi (1919–1938 rr.). Naukovyi visnyk Melitopol-skoho derzhavnoho pedahohichnoho universytetu. Seriia: Pedahohika. Melitopol, 1, 266–271 [in Ukrainian].
Kodeks zakonov o narodnomprosveshhenii USSR: utv. VUCIK 2 nojab. 1922 g. na osnovanii Postanovlenija ІІІ Sessii VІ sozyva VUCIK ot 16 okt. 1922 g. (1922). Har'kov: Izd. Nar. komis-sariata prosveshhenija USSR [in Russian].
Kolesnyk, I. O. (2014). Istoriohrafiia y dzherelna baza pytannia rozvytku vitchyznianoi shkoly (20–30-ti roky XX st.). Visnyk Cherkaskoho univer-sytetu. Seriia: Pedahohichni nauky, Issue 34, 67–71 [in Ukrainian].
Koliada, N. M. (2012). Rozvytok dytiachoho rukhu v Ukraini (pochatok ХХ st. – seredyna 30-kh rokiv ХХ st.) monohrafiia. Uman: PP Zhovtyi [in Ukrainian].
Korobova, L. O. (2013). Istoriohrafiia doslid-zhennia orhanizatsiino-pedahohichnykh zasad diialnosti dytiachoho budynku u systemi osvity Ukrainy (20-ti – seredyna 30-kh rr. XX st.). Pedahohichnyi dyskurs. Khmelnytskyi, Issue 15, 356–361 [in Ukrainian].
Kostiuchenko, A. (1928). Za korektyvy osvitnoi systemy. Shliakh osvity, 12, 54–57 [in Ukrainian].
Kravchenko, M. (1928). Hromadska dumka na Ukraini pro systemu osvity. Shliakh osvity, 12, 22–54 [in Ukrainian].
Krylov, I. (1956). Systema osvity v Ukraini (1917–1930). Miunkhen [in Ukrainian].
Kulchytskyi, S. (2002). Istorychne mistse ukrainskoi radianskoi derzhavnosti. Istoriia v shkolakh Ukrainy, 6, 18–22 [in Ukrainian].
Kurylo, V. S. (2000). Osvita ta pedahohichna dumka Skhidnoukrainskoho rehionu u XX sto-litti. Luhansk: LDPU [in Ukrainian].
Lypynskyi, V. V. (1999). Derzhavna movna pol-ityka v Ukraini u haluzi zahalnoi osvity ta yii realizatsiia u 20-ti roky. Istoriia ta heohrafiia. Kharkiv, Issue 3, 100–106 [in Ukrainian].
Lypynskyi, V. V. (2001). Pryntsypy komplektu-vannia i sklad uchnivskykh kolektyviv v USRR u 20-ti roky. Visnyk Luhanskoho derzhavnoho pedahohichnoho universytetu im. Tarasa Shevchen-ka. Pedahohichni nauky. Luhansk, 1, 112–117 [in Ukrainian].
Lypynskyi, V. V. (2001). Stanovlennia i rozvytok novoi systemy osvity v USRR u 20-ti roky. Doctor’s thesis. Donetsk [in Ukrainian].
Likarchuk, I. L. (2002). Ministry osvity Ukrainy. (Vols. 1–2); Vol. 1: 1917–1943 rr. Kyiv: Eshke O. M. [in Ukrainian].
Markov, V. I. (1928). Sovetskaja sistema narod-nogo obrazovanija USRR (materialy k istorii razvitija sistemy narodnogo obrazovanija USRR). Saratov: [b. i.] [in Russian].
Marochko, V., Khillih, H. (2003). Represovani pedahohy Ukrainy: zhertvy politychnoho teroru (1929–1941). Kyiv: Naukovyi svit [in Ukrainian].
Materialy derzhavnoho naukovo-metodolo-hichnoho komitetu. (1925), 2. Put prosvesh-chenyia, 5/6. Dodatok, 1–28 [Zmist: Orhani-zatsiia metodolohichnoi roboty: tezy dopovidi Ya. P. Riappo, ukhvaleni Vseukrainskoiu Nara-doiu huberialnykh i okruzhnykh inspektur narodnoi osvity 25–31 travnia 1925 r., 3–12; Vy-robnycha praktyka y stazh u systemi profosu: tezy dopovidi Ya. P. Riappo, ukhvaleni Derzhnaukmetodkomom 4 travnia 1925 r., 12–21; Pro kompleksovu systemu v zakladakh sotsialnoho vykhovannia: tezy dopovidi I. O. Sokolianskoho, ukhvaleni Derzhnauk-metodkomom 14 travnia 1925 r., 22–23; Pro normalizatsiiu uchbovoho zhyttia v zakladakh profosu: lyst Derzhnaukmetodkomu do vsikh uchbovykh zakladiv profesiinoi osvity, 23–28] [in Ukrainian].
Mosiichuk, T. (2016). «Odna shkola – dva naro-dy»: shkilni plebistsyty v osvitnii diialnosti UNDO (20–30 rr. XX st.). Kraieznavstvo, 1/2, 102–113 [in Ukrainian].
Mushka, O. (2010). Dyskusiia mizh Narkom-osom USRR i Narkomosom RSFRR shchodo rozvytku shkilnoi osvity: istoriohrafiia doslid-zhennia (1920 r. – poch. 30-kh rr. XX st.). Istory-ko-pedahohichnyi almanakh, Issue 2, 73–76 [in Ukrainian].
Mushka, O. (2010). Diialnist Narkomosu USRR shchodo ukrainizatsii shkilnoi osvity u 1919 – poch. 30-kh rr. XX st. Pedahohichna osvita: teoriia i praktyka. Pedahohika. Psykholohiia. Kyiv, 2, 4–9 [in Ukrainian].
Mushka, O. V. (2010). Reformuvannia Narko-mosom zmistu osvity v shkilnykh zakladakh Ukrainy periodu 1920–1930 rr. Visnyk Zhyto-myrskoho derzhavnoho universytetu im. Ivana Franka, Issue 53, 164–168 [in Ukrainian].
Na dopovid pro stan ta perspektyvy kulturno-ho budivnytstva: postanova ХІ Vseukr. z’izdu Rad robitnychykh, selianskykh i cher-vonoarmiiskykh deputativ vid 15 trav. 1929 r. (1929). Biuleten Narodnoho komisariatu osvity, 15–22 lyp. (28), 1–8 [in Ukrainian].
Narysy istorii ukrainskoho shkilnytstva: 1905–1933. (1996). O. V. Sukhomlynskoi (Ed.). Kyiv: Zapovit [in Ukrainian].
Bondar, A. H., Dzeverin, O. H., Kobzar, B. S. (1967). Narodna osvita i pedahohichna nauka v Ukrainskii RSR (1917–1967). Kyiv: Radianska shkola [in Ukrainian].
Narodnoe obrazovanie v SSSR. (1974). Ob-shheobrazovatel'naja shkola: sb. dok., 1917–1973 gg. A. A. Abakumov, N. P. Kuzin, F. I. Pu-zyrev, L. F. Litvinov (Ed.). Moskva: Pedagogika [in Russian].
Novytska, O. V. (2011). Orhanizatsiia naukovo-doslidnoi roboty yak skladovoi reformuvannia systemy osvity v Ukraini (1920–1924). Shliakh osvity, 4, 42–47 [in Ukrainian].
Osadchenko. (1928). Vykorystaty dosvid dvokh system. Vyrobnycha dumka: tyzhnev. dod. do haz. «Narodnyi uchytel». 3 zhovt. (40), 2–5 [in Ukrainian].
Osvita i shkilnytstvo pid Sovietamy (1995). L. Biletskyi, H. Vashchenko, D. Doroshenko ta in. Entsyklopediia ukrainoznavstva: zah. chastyna. Rotaprynt. vyd. 1949 r. Perevyd. v Ukraini. Kyiv, Vol. 1, 934–942 [in Ukrainian].
Osmuk, N. H. (2011). Idei reformatorskoi peda-hohiky v doslidzhenniakh ukrainskykh osvit-nikh diiachiv 20-kh – pochatku 30-kh rokiv XX stolittia. Extended abstract of candidate’s thesis. Sumy [in Ukrainian].
Osmuk, N. H. (2014). Teoretyko-praktychni zasady reformatorskoi diialnosti Hryhoriia Hrynka na posadi narkoma osvity USRR. Istoryko-pedahohichnyi almanakh, Issue 1, 55–58 [in Ukrainian].
Otchet Narodnogo Komissariata prosveshheni-ja za 1921 g. (1922). Har'kov: Narkomos [in Russian].
Petrenko, O. (2011). Problema periodyzatsii rozvytku hendernykh pidkhodiv do vitchyzni-anoi osvity y vykhovannia u radianskyi period. Istoryko-pedahohichnyi almanakh, 1, 16–20 [in Ukrainian].
Pylypenko, O. S. (2013). Diialnist Ya. P. Riappo v derzhavnomu aparati upravlinnia osvitoiu v USRR u 1920-ti roky. Zbirnyk naukovykh prats. Seriia: Istoriia ta heohrafiia. Kharkiv, Issue 49, 123–124 [in Ukrainian].
Pysarenko, S. (1928). Za Ukrainsku systemu. Vyrobnycha dumka: tyzhnev. dod. do haz. «Narodnyi uchytel», 26 veres. (39), 5–6 [in Ukrainian].
Pluzhnyk, V. P. (2000). Stanovlennia innovatsi-inykh shkil Ukrainy u 20-h rokakh ХХ stolittia. Pedahohika ta psykholohiia. Kharkiv, Issue 15, 12–16 [in Ukrainian].
Polozhennia pro Ukrainskyi naukovo-doslidnyi instytut pedahohiky. (1927). Biuleten Narodnoho komisariatu osvity, 1–7 lystop. (8), 13–15 [in Ukrainian].
Pometun, E. I. (1995). Shkol'noe istoricheskoe obrazovanie v Ukraine: puti razvitija i prob-lemy. Lugansk: Izd. Vostochnoukr. gos. un-ta [in Russian].
Popova, O. V. (2000). Osoblyvosti innovatsi-inykh protsesiv u systemi osvity Ukrainy (20-ti roky XX st.). Pedahohichni nauky. Sumy, 160–167 [in Ukrainian].
Popova, O. V. (2001). Rozvytok innovatsiinykh protsesiv u serednikh zahalnoosvitnikh navchalno-vykhovnykh zakladakh Ukrainy v ХХ st. Extended abstract of doctor’s thesis. Kharkiv [in Ukrainian].
Postanova Rady Narodnykh Komisariv USRR za 21 veresnia 1920 r. (1920.) [pro zaprova-dzhennia ukrainskoi movy v shkolakh i radian-skykh ustanovakh]. Proletarska osvita, 2, 47 [in Ukrainian].
Postanovy partii ta uriadu pro shkolu (1947). O. H. Syvets (Ed.). Kyiv; Kharkiv: Radianska shkola [in Ukrainian].
Potapova, L. V. (1998). Rozvytok natsionalnoi shkoly v Ukraini (1917–1933 rr.). Candidate’s thesis. Kyiv [in Ukrainian].
Pro zabezpechennia rivnopravnosti mov ta pro spryiannia rozvytkovi ukrainskoi kultury: postanova Vseukr. tsentr. vykonav. komitetu ta Rady nar. komisariv USRR vid 6 lyp. 1927 r. (1927). Biuleten Narodnoho komisariatu osvity, 1–15 serp. (30/31), 2–11 [in Ukrainian].
Pro zatverdzhennia «Ukrainskoho pravopysu»: postanova NKO t. Skrypnyka vid 6 veres. 1928 p. Biuleten Narodnoho komisariatu osvity, 1928, 20–24 zhovt. (43), 1 [in Ukrainian].
Pro zakhody borotby z dytiachoiu bezpry-tulnistiu: postanova TsVK i RNK SRSR vid 17 kvitnia 1924 r. (1924). Zbirnyk uzakonen ta rozporiadzhen robitnycho-selianskoho uriadu Ukrainy. 29 zhovt. (chyslo 21/22), 498–501 [in Ukrainian].
Pro zakhody terminovoho perevedennia pov-noi ukrainizatsii radianskoho aparatu: post-anova Vseukr. Tsentr. Vykonav. Komitetu y Rady Nar. Komisariv USRR vid 30 kvit. 1925 r. (1925). Biuleten Narodnoho komisariatu osvity, 1–15 lyp. (6), 1–5 [in Ukrainian].
Pro postanovku navchalno-vykhovavchoi ta kulturno-osvitnoi spravy: postanova 3-oi Sesii Vseukr. Tsentr. Vykonav. Komitetu VIII sklykannia vid 12 zhovt. 1924 r. (1924). Biuleten Narodnoho komisariatu osvity. Veresen–lystopad (3/4), 24–29 [in Ukrainian].
Pro perehliad uchbovykh planiv ta prohram masovoi shkoly (vyznachennia osnovnykh napriamiv roboty DNMK u tsii spravi): postanova Kolehii NKO vid 03.12.1928 r., protokol № 28. (1928). Biuleten Narodnoho komisariatu osvity. Hrud. (51), 1–4 [in Ukrainian].
Postanova Politbiuro TsK KP(b)U pro stan narodnoi osvity na Ukraini. (1927). Shliakh osvity, 2/3, 139–142 [in Ukrainian].
Prohrama shkoly – na shyroke obhovorennia. (1929). Vyrobnycha dumka: tyzhn. dod. do haz. «Narodnyi uchytel». 30 sich. (4/5), 1 [in Ukrainian].
Protokoly soveshhanij narkomov prosveshheni-ja sojuznyh i avtonomnih respublik, 1919–1924 gg. (1985). M. P. Kim, L. V. Ivanova, F. I. Sharonova (Ed.). Moskva: Nauka [in Rus-sian].
Rezoliutsii do dopovidei na Vseukrainskii na-radi hub. ta okr. inspektoriv Narosvity v m. Kharkovi, 26 travnia 1925 r. (1925). Biuleten Narodnoho komisariatu osvity, 1–15 serp. (7), 1–31 [in Ukrainian].
Rezoliutsii IVseukrainskoho vchytelskoho z’izdu (v sichni 1925). (1925). Biuleten Narodnoho komisariatu osvity. Sich. (chyslo 1), 6–13 [in Ukrainian].
Rezoliutsii IV Vseukrainskoi narady v spravi narodnoi osvity. (1928). Vyrobnycha dumka: tyzhn. dod. do haz. «Narodnyi uchytel». 25 lyp. (30), 1–12 [in Ukrainian].
Rezoliutsii IV Vseukrainskoi narady v spravi narodnoi osvity pro stan ta perspektyvy narod-noi osvity na Ukraini. (1928). Shliakh osvity, 7, 13–19 [in Ukrainian].
Rukovodstvo po sotsialnomu vospytanyiu (1924). Hlavsotsvos Narkomprosa USSR. [B. m.]: Hos. yzd-vo Ukrayny [in Russian].
Rusova, S. F. (1923). Yedyna diialna (trudova) shkola: vstupna lektsiia na kaf. pedahohiky lektora Kam’ianetskoho un-tu S. F. Rusovoi. Leiptsyh: Ukr. vyd-vo v Katerynoslavi za dopomohoiu Ukr. hromad. komitetu v ChSR [in Ukrainian].
Riappo, Ya. P. (1927). Zhovten ta osvita. Shliakh osvity, 10, 1–12 [in Ukrainian].
Riappo, Ya. P. (1927). Narodna osvita na Ukraini za desiat rokiv revoliutsii. Kyiv: Derzh. vyd-vo Ukrainy [in Ukrainian].
Riappo, Ya. P. (1925). Novyi etap v pratsi Narkomosvity. Radianska osvita, 2, 8–12 [in Ukrainian].
Rjappo, Ja. P. (1930). Razvitie ukrainskoj siste-my narodnogo obrazovanija. Pedagogicheskaja jenciklopedija (Vol. 3). A. G. Kalashnikova (Ed.). Moskva [in Russian].
Rjappo, Ja. P. (1925). Sistema narodnogo pros-veshhenija Ukrainy. Har'kov: Gos. izd-vo Ukrainy [in Russian].
Samandas, N. V. (2001). Stanovlennia i rozvytok systemy derzhavnykh orhaniv up-ravlinnia osvitoiu v Ukraini (1917–1941 rr.). Ex-tended abstract of candidate’s thesis. Kyiv [in Ukrainian].
Samoplavska, T. O. (2003). Systema sotsialnoho vykhovannia Ukrainy u tvorchomu dorobku H. Hrynka (1890–1938). Naukovyi visnyk Cher-nivetskoho universytetu. Seriia: Pedahohika i psykholohiia. Chernivtsi, Issue 177, 158–163 [in Ukrainian].
Safonova, N. V. (2009.) Vidrodzhennia osvit-noho rukhu v Ukraini u 20-kh rokakh XX stolit-tia. Nauka i osvita, 3, 71–74 [in Ukrainian].
Sbruieva, A. A., Rysina, M. Yu. (2000). Istoriia pedahohiky u skhemakh, kartakh, diahramakh. Sumy: Sum DPU [in Ukrainian].
Syvachuk, N. (2009). Kontseptsii ukrai-noznavstva v konteksti ukrainizatsii 20-kh rokiv ХХ stolittia. Ukrainoznavstvo, 4, 96–99 [in Ukrainian].
Systemu osvity USRR – na obhovorennia mas. (1928). Vyrobnycha dumka: tyzhn. dod. do haz. «Narodnyi uchytel». 21 lystop. (47), 10–11 [in Ukrainian].
Skrypnyk, M. O. (1930). Za yedynu systemu narodnoi osvity. Kharkiv [in Ukrainian].
Skrypnyk, M. O. (1931). Zahalne navchannia ta politekhnizatsiia shkil. Komunistychna osvita, 2/3, 7–24 [in Ukrainian].
Skurativskyi, D. (1929). Vymohy do prohram. Vyrobnycha dumka: tyzhn. dod. do haz. «Narodnyi uchytel». 30 sich. (4/5), 2–3 [in Ukrainian].
Skurativskyi, D. (1928). Osvita v systemi sotsi-alistychnoho budivnytstva. Vyrobnycha dumka: tyzhn. dod. do haz. «Narodnyi uchytel». 10 zhovt. (41), 6–8 [in Ukrainian].
Stelmakhivska, V. P. (2009). Etapy stanovlennia shkilnoi hihiieny v Ukraini v period reorhanizatsii systemy osvity (istoriia, shliakhy rozvytku, problemy, dosiahnennia). Naukovyi visnyk Uzhhorodskoho universytetu. Seriia: Medytsyna. Uzhhorod, Issue 37, 211–213 [in Ukrainian].
Stryzhak, Ye. M. (2014). Problema osvitian-skykh kadriv Ukrainy 1920–1930-kh rokiv v is-toriohrafii 20–90-kh rr. XX st. Humanitarnyi visnyk. Seriia: Istorychni nauky. Cherkasy, Issue 4, ch. 2, 36–45 [in Ukrainian].
Surhai, O. (2008). Chomu i yak navchaty?: dei-aki osoblyvosti innovatsiinykh protsesiv u sys-temi osvity Ukrainy u 20-kh rokakh XX st. Hu-manitarni nauky, 2, 153–157 [in Ukrainian].
Tezy dokladiv i rezoliutsii Vseukrainskoi na-rady zavhubvno (1–7 berez. 1924). (1924). Biuleten Narodnoho komisariatu osvity. 15 lyp. (1), 1–39 [in Ukrainian].
Tymoshyk, M. (2016). Uchytel ta yoho misiia na seli: malovidomi arkhivni dokumenty pro sut radianizatsii ukrainskoi shkoly u 20–30-kh ro-kakh ХХ stolittia. Ukrainoznavstvo, 1, 201–222 [in Ukrainian].
Tret'e vseukrainskoe soveshhanie po prosvesh-heniju: vyderzhki iz materialov rabot plenuma i sekcij. Rezoljucii (1922). Narodnyj komissariat prosveshhenija USSR. Har'kov: Red.-izd. otdel Narkomprosa [in Russian].
Tjutjunnik, L. V. (1992). Problemy dejatel'nosti opytnyh uchrezhdenij Narkomprosa Ukrainy (1922–1937 gg.). Extended abstract of candidate’s thesis. Kiev [in Russian].
Tsepkov, D. O. (2013). Formuvannia radian-skykh orhaniv upravlinnia osvitoiu na Kharkivshchyni v 1919–1920 rokakh. Zbirnyk naukovykh prats. Seriia: Istoriia ta heohrafiia. Kharkiv, Issue 49, 168–169 [in Ukrainian].
Chepiha, (Zelenkevych) Ya. F. (2006). Vybrani pedahohichni tvory. L. D. Berezivska (Ed.). Kharkiv: OVS [in Ukrainian].
Chepiha, Ya. F. (1924). Praktychna trudova pedahohika. Kharkiv; Kyiv: Knyhospilka [in Ukrainian].
Cherniavska, S. M. (2003). Vprovadzhennia ukrainskoi movy v systemu osvity 1923–1932 rr. Extended abstract of candidate’s thesis. Kharkiv [in Ukrainian].
